Tri Tân Nhân Vật Chí Tạp Chú - Quyển 1: Từ Thời Bắc Thuộc Đến Nhà Trần - Nguyễn Phúc An

“Lịch sử loài người xưa nay vẫn là công cuộc của giống người; sự gắng sức của mọi người chính là điều kiện cốt yếu của sự tiến hóa. Quan điểm sử học, khoa học không bao giờ phủ nhận địa vị, công dụng của loài người, và của những vĩ nhân. Nhưng chúng ta cần phải đính chính anh hùng chủ nghĩa. Một người anh hùng bậc nhất trong lịch sử - Napoléon - đã nói 'phải biết nhận xét nhân vật trong những quang tuyết tốt. Quang tuyến đó là thế giới quan và phương pháp luận chính xác. Nhân vật không phải là một thể chất cố định bất biến. Có những kẻ hôm qua hay mà ngày nay hỏng, cũng có những kẻ trước xấu mà sau tốt. Có những người anh hùng đã đưa nhân loại lên đường tiến hóa, cũng có hạng 'quái kiệt' dắt loài người giật lùi về tình thế dã man. Có kẻ làm những việc mới xét qua thì có vẻ vô nhân đạo, mà lâu ngày mới thấy là cần thiết cho đời sống cộng đồng. Có kẻ lập trường trước sau vẫn nhất quán, nhưng hành động phải tùy cơ mà ứng biển. Bình phẩm nhân cách trước hết phải đặt nhân vật vào trong những trường hợp lịch sử, trong tình thế xã hội của họ, và phải vận dụng một lối lý luận linh động."