Hiến Đăng Sứ - Yoko Tawada

Yoko Tawada là cái tên nổi bật hiện nay trên văn đàn thế giới. Nhiều tác phẩm của cô được các nhà phê bình nước ngoài đánh giá là pha trộn nhuần nhuyễn giữa chất siêu thực và hiện thực, phá vỡ ranh giới giữa thực và ảo, giữa lý tính và cảm tính… Không có một điều gì là cố định trong ánh nhìn của Yoko Tawada. Mọi thứ lấp lánh, xóa nhòa và trộn lẫn vào nhau – từ chữ nghĩa đến hình ảnh; từ biểu tượng đến cấu trúc…

Tên tuổi của Yoko Tawada được độc giả Việt Nam biết tới qua cuốn Mắt trần, nay Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam tiếp tục giới thiệu Hiến đăng sứ – một tác phẩm sẽ dẫn độc giả vào thế giới của Yoko Tawada với những huyễn hoặc, lạ lẫm, những ẩn dụ và hiện thực lạ lùng bậc nhất.

Hiến đăng sứ xuất bản lần đầu tại Nhật năm 2014. Thuộc thể loại viễn tưởng, phản địa đàng nhưng khi đọc Hiến đăng sứ lại có cảm tưởng như tác giả đang viết truyện hiện thực đang xảy ra ở nước Nhật. Tác phẩm gồm 4 truyện ngắn và 1 vở kịch, đặt trong bối cảnh Nhật Bản trải qua một cơn thảm họa, khiến cuộc sống bị đảo lộn, hiện tượng đột biến diễn ra khắp nơi, và nước Nhật đóng cửa. Bản thân tên tác phẩm cũng có thể gây nhiều tò mò lẫn khó hiểu cho độc giả. “Hiến đăng sứ” có nghĩa là sứ giả, được tuyển chọn ra để thực hiện một sứ mệnh nào đó. Âm đọc của chữ này đồng âm với Khiển đường sứ trong tiếng Nhật, cùng là “kentoshi”. Khiển đường sứ là các đoàn ngoại giao Nhật được cử sang nhà Đường của Trung Hoa để nhập biến văn minh của họ vào thế kỷ thứ 7. Ngay tựa truyện đã chứa đựng điển tích.

Truyện đầu tiên và cũng dài nhất, “Hiến đăng sứ”, kể về một nước Nhật điêu tàn, người già không thể chết được, cứ sống hoài đến mức quên luôn cả ý niệm chết. Dường như, mục đích sống duy nhất của họ là nhằm nuôi nấng, bảo bọc thế hệ trẻ đang bị bệnh tật và chết yểu ngày một nhiều. Lúc này, Nhật Bản phong tỏa cả nước, đồng thời các quốc gia khác cũng ngừng giao thương, hợp tác với Nhật. Tác giả miêu tả các vấn đề của nước Nhật thông qua góc nhìn của ông Yoshino và chắt của ông, Mumei. Nhật Bản muốn thoát khỏi nguy cơ đất nước sẽ biến mất, đã lập ra chương trình “Hiến đăng sứ” – chọn lọc và đưa một số trẻ em ra nước ngoài để nghiên cứu và tìm cách cải thiện cho thế hệ tương lai, thắp lên tia hy vọng cho nước Nhật đang bế quan tỏa cảng khỏi các quốc gia khác trên thế giới.

Truyện tiếp theo, “Vi đà hộ pháp ở bất kỳ đâu”, Yoko Tawada kể về mối quan hệ đồng tính của hai người phụ nữ khi nước Nhật xảy ra một trận động đất kinh hoàng. Truyện như cuộc chơi chữ, từ đó bóc tách những tầng sâu trong tâm lý nhân vật. Truyện thứ ba, “Đảo bất tử”, được sáng tác với lối kể chuyện đan lồng giữa điểm nhìn cá nhân (nhân vật xưng “tôi”) với điểm nhìn khách quan nhằm kể về một nước Nhật bị ảnh hưởng phóng xạ nặng nề. Nhật Bản từ vị trí là một quốc gia được tôn trọng trở thành một đất nước với cái tên bị ghê sợ, gắn liền với “nhiễm độc”. Truyện thứ tư, “Bên kia bờ hạnh phúc”, kể về nước Nhật nơi người dân lần lượt rời khỏi. Truyện được kể dưới góc nhìn của Sede (một cựu thượng nghị sĩ), thông qua đó, ta thấy được nỗi lo lắng của tác giả về việc danh tính Nhật Bản có thể bị biến mất. Cuối cùng là vở kịch “Tháp Babel của các loài vật”, trong đó các loài vật biết nói về sự tồn tại của chúng trong thế giới không còn bóng dáng của con người…

Các nhân vật “tới hay lui cũng chừng ấy mặt người” nhưng Yoko Tawada đã đặt để họ vào trong những không gian khác nhau liên tục, họ chưa bao giờ đứng yên. Thế giới của cô - từ thực vật, đồ vật đến con người - dường như đều bị “đồng nhất” về tính chất: cái này có thể trở thành cái kia, ta có thể trở thành nó, nơi này có thể nhập/tách vào nơi kia. Lạ hóa tính chất của sự vật - hiện tượng được Yoko Tawada phát huy tối đa qua các trang văn. Và cũng chính thủ pháp này đã phác thảo nên một nước Nhật trong tâm tưởng của cô như đang trên bờ vực của sự sụp đổ, trượt dài với tốc độ đau lòng…

Dưới lớp vỏ ngôn từ của nữ văn sĩ này, mọi thứ nhòe mờ ranh giới, chúng xoắn quyện và đan lồng vào nhau, tạo nên một hình thức cực uyển chuyển, nó đối lập hoàn toàn với hiện thực khốc liệt mà cô vẽ nên, khiến cho Hiến đăng sứ trở thành một tác phẩm lạ lùng nhưng hấp dẫn.

Với độc giả từng đọc qua các tác phẩm phản địa đàng u ám nhất – như Chuyện người tùy nữ của Margaret Atwood, 451 độ F của Ray Bradbury hay Người máy có mơ về cừu điện không? của Philip K. Dick (và hàng tá quyển kinh điển khác) – sẽ bắt gặp lại trong Hiến đăng sứ của Yoko Tawada sự biến ảo của một cây bút tài năng, “phù thủy” có khả năng hư cấu nên những biểu tượng đầy ám ảnh, vô cùng phi lý. Và cũng như những văn tài đang lo lắng và phần nào đó tiên tri về xã hội loại người đầy bắc trắc, thông qua Hiến đăng sứ Yoko Tawada nhìn thấy một nước Nhật u ám, bất định. Nhưng sự lo lắng của cô không thuần túy dựa trên một trào lưu văn học hay thuần văn học nào, mà nó xuất phát từ điều duy nhất: tình yêu của cô đối với nước Nhật, yêu thâm trầm và say đắm.

Hiến đăng sứ là một tác phẩm phản địa đàng đầy mê hoặc, được viết với giọng điệu điềm tĩnh như không, không có gì cố tình gây sốc, chỉ là biến cái bình thường thành kỳ lạ và kỳ lạ thành bình thường. Chính điều đó sẽ hấp dẫn độc giả ngay khi lật mở những trang đầu tiên.

Về tác giả:

Tiểu thuyết gia Yoko Tawada sinh năm 1960 ở Nhật; sinh sống và sáng tác tại Đức.

Cô sáng tác bằng tiếng Đức và tiếng Nhật. Trong văn nghiệp của mình, cô nhiều lần được trao các giải thưởng như: giải Gunzo (dành cho những nhà văn mới phát hiện) với tác phẩm đầu tay Chú rể chó năm 1991; với Chú rể chó, cô được trao giải thưởng danh giá Akutagawa vào năm 1993; năm 2003, cô được trao giải Tanizaki cho tác phẩm Nghi phạm trên chuyến tàu đêm; giải Sách Quốc gia Mỹ ở hạng Văn học dịch năm 2018…

Ở Đức, cô nhận giải Chamisso vào năm 1996; Huy chương Goethe vào năm 2005; giải văn học Kleist năm 2016; sau đó hai năm, cô nhận Huy chương Carl Zuckmayer vì những cống hiến cho ngôn ngữ Đức trong sáng tác…